Blog

Otyłość – definicja

Otyłość to przewlekła choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała (BMI > 30 kg/m2). Jest ona efektem zbyt dużego wypełnienia komórek tłuszczowych triacyloglicerolami (hipertrofia) lub powstawania nowych (hiperplazja), a czasem występowania tych dwóch zjawisk jednocześnie.

Przyczyny otyłości

Obserwuje się, że w ostatnich latach największy wpływ na powstawanie otyłości może mieć:

• wzrost zastosowania transportu samochodowego i publicznego,
• spędzanie czasu wolnego przed telewizorem i komputerem,
• rozpowszechnienie jedzenia na mieście,
• spożywanie większych porcji żywnościowych,
• picie kolorowych napojów zamiast wody,
• łatwy dostęp do „śmieciowego jedzenia”.

Rodzaje otyłości

Istnieje wiele typów otyłości, które różnią się od siebie symptomami, rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej w organizmie oraz sposobem i warunkami jej powstania.

Podział otyłości ze względu na objawy i przyczyny:

• prosta (pierwotna, samoistna)

Jest wynikiem nadmiernej podaży energii do organizmu pochodzącej z pożywienia. Często spowodowana jest przez spowolnioną podstawową przemianę materii, która jest uwarunkowana genetycznie.

• wtórna (nabyta, patologiczna)

Jest następstwem różnego rodzaju schorzeń hormonalnych, niewłaściwego działania układów odpowiedzialnych za prawidłowy pobór i wydatek energii oraz wadliwości OUN. Może wynikać również z wad genetycznych lub przewlekłego leczenia.

Podział otyłości ze względu na rozłożenie tkanki podskórnej (wyznaczony na podstawie stosunku obwodu talii do obwodu bioder – wskaźnik WHR):

• androidalna (typu “jabłko”, brzuszna)

Rodzaj otyłości, której towarzyszy odkładanie się tłuszczu zwłaszcza w okolicach brzucha. (WHR przekracza wartość 1 u mężczyzn i 0,8 u kobiet). Zwykle towarzyszy jej występowanie zespołu metabolicznego (dyslipidemia, nadciśnienie, podwyższone stężenie glukozy we krwi), który zwiększa ryzyko powstawania miażdżycy i cukrzycy;

• gynoidalna (typu “gruszka”, pośladkowo-udowa)

Występuje, gdy stosunek obwodu talii do obwodu bioder u mężczyzn jest mniejszy od 1, a u kobiet od 0,8. Nadwyżka tłuszczu kumuluje się przede wszystkim w strefie ud i pośladków i dotyczy głównie kobiet. Ten rodzaj otyłości kojarzony jest przede wszystkim z żylakami, zwyrodnieniami kości i stawów kończyn dolnych.

Podział otyłości ze względu na patogenezę:

• regulacyjna

Związana jest  z nieprawidłowym działaniem ośrodków głodu i sytości, które sprawują nadzór nad liczbą pobieranego pożywienia;

• metaboliczna

Powstaje wskutek wrodzonych bądź nabytych nieprawidłowości w przekształceniach węglowodanów lub tłuszczów.  

Zdrowotne skutki otyłości:

• problemy na tle psychicznym

Osoby otyłe są narażone na izolację społeczną, uczucie osamotnienia, lęku, niską samoocenę i stany depresyjne spowodowane nieakceptacją swojego wyglądu, zarówno przez siebie, jak i przez innych. Często prowadzi to do uruchomienia psychicznego mechanizmu, tzw. „ucieczki w jedzenie”, która jest chwilowym „lekarstwem” na stres;

• powikłania endokrynologiczne

Wspólną cechą osób otyłych, niezależnie od wieku i płci, jest podwyższony poziom insuliny w organizmie. Po pewnym czasie można zaobserwować również insulinooporność, która rozwija się wskutek hiperglikemii i w efekcie powoduje upośledzenie czynności sekrecyjnej komórek B wysp trzustkowych. W konsekwencji może to doprowadzić do zwiększenia nietolerancji glukozy i wywołać cukrzycę typu II (insulinoniezależną), która przyczynia się do zmniejszenia ilości albo przekształcenia struktury receptorów insulinowych;

• choroby układu krążenia

Wczesne ryzyko zawału, nadciśnienie, zaburzenia frakcji lipidowych to tylko niektóre skutki spowodowane nadmiarem tłuszczu w organizmie.

Już w latach 70. XX wieku zauważono związek występowania nadciśnienia tętniczego z otyłością i wiekiem. Wykazano, że przy przekroczeniu 20% nadmiaru masy ciała rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby i im pacjent jest młodszy, tym ryzyko jest większe. Pocieszający jest fakt, że po obniżeniu masy ciała ciśnienie dosyć szybko się normalizuje.

Zaburzenia frakcji lipidowych są spowodowane wzrostem trójglicerydów i „złego” LDL-cholesterolu przy równoczesnym obniżeniu „dobrego” HDL-cholesterolu. Przyspiesza to rozwój miażdżycy i przy braku aktywności fizycznej powoduje powstawanie żylaków kończyn dolnych;

• zespół metaboliczny

Otyłość typu brzusznego, zwiększone stężenie trójglicerydów, nadciśnienie, hiperglikemia na czczo, zmniejszone stężenie HDL-cholesterolu – jeśli w organizmie stwierdza się chociaż trzy objawy z wymienionych, to mamy do czynienia z zespołem metabolicznym. Innym kryterium do stwierdzenia tego syndromu jest występowanie otyłości gynoidalnej oraz przynajmniej dwóch z wymienionych elementów: podwyższonego stężenia triglicerydów, ciśnienia tętniczego, glikemii na czczo, zmniejszonego stężenia HDL lub leczenia tych schorzeń;

• schorzenia pulmonologiczne

Do objawów pochodzących z układu oddechowego zalicza się przede wszystkim astmę oskrzelową, zespół bezdechu sennego i ograniczoną tolerancję wysiłku fizycznego.

Otyłość wiąże się ze zmniejszeniem objętości płuc. Zbyt ogromna warstwa tkanki tłuszczowej powoduje podniesienie przepony, zwiększenie objętości krwi w obiegu małym  oraz unieruchomienie klatki piersiowej. Konsekwencją jest zmiana w budowie i działaniu mięśni gładkich oskrzeli. Nabierają one dużej skłonności do reagowania i zwężania się pod wpływem wielu czynników, które u zdrowych osób nie powodują widocznych następstw;

• nieprawidłowości ortopedyczne

Bóle pleców, zwyrodnienia kości i stawów to nieodłączny element otyłości. U młodych ludzi początkowo obserwuje się wady postawy, płaskostopie, koślawość kolan, podatność na złamania i zwichnięcia. Może dochodzić do powstania „przeprostów” stawów kolanowych, pourazowych wad chrząstki stawowej oraz niszczenia lub przesuwania się krążków kręgowych. Wszystko to jest skutkiem nadmiernego obciążenia układu kostno-stawowego i może pociągnąć za sobą poważne konsekwencje zdrowotne w przyszłości;

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Mówiąc o powikłaniach w układzie pokarmowym należy wymienić chorobę stłuszczeniową wątroby, refluks żołądkowo-przełykowy i kamicę pęcherzyka żółciowego.

Coraz częściej u osób z nadwagą obserwuje się, tzw. niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD – Non-Alcoholic Fatty Liver Disease). Przeważnie przebiega bezobjawowo, ale niektórzy mogą odczuwać ogólne zmęczenie, złe samopoczucie oraz uczucie dyskomfortu spowodowane uczuciem pełności w prawej, górnej części brzucha. Zwykle przyczyną tego schorzenia jest współwystępowanie cukrzycy i hiperlipidemii. U osób z insulinoopornością tłuszcz gromadzi się w hepatocytach i powoduje ich uszkodzenie pod wpływem utleniania. Najlepszą terapią jest zażywanie sportu i dbanie o odpowiednią dietę, która pozwala w kontrolowany sposób zrzucić nadmiar kilogramów masy ciała;

• powikłania onkologiczne

Otyłość, nieodpowiednia dieta i brak aktywności fizycznej mogą bezpośrednio wpływać na powstawanie nowotworów. Badania Amerykańskiego Stowarzyszenia Walki z Rakiem wykazują, że ponad 20% zgonów kobiet i 14% mężczyzn ma bezpośredni związek z występowaniem u nich nadwagi i/lub otyłości. Przeważnie obserwuje się podwyższone ryzyko tworzenia się raka przełyku, trzustki, jelita grubego, macicy, piersi i nerek.

Podsumowując, otyłość to choroba metaboliczna, która jest uwarunkowana genetycznie oraz środowiskowo. Już od najmłodszych lat uczymy się zachowań żywieniowych w domu, szkole i najbliższym otoczeniu. Nieodpowiednie nawyki jedzeniowe nabyte w dzieciństwie mogą skutkować problemami z nadmierną masą ciała oraz schorzeniami z nią związanymi. Ważne jest, by nauczyć się dokonywać świadomych wyborów żywnościowych, dbać o różnorodność i jakość produktów spożywczych oraz o swoją kondycję fizyczną. Prawidłowe odżywianie dostosowane do trybu życia, stanu zdrowia, wieku, płci, aktywności, itp. będzie pozwalało uniknąć wielu chorób dietozależnych, a przekazane z pokolenia na pokolenie zmniejszy skalę problemu nadwagi i otyłości w przyszłości.

Małgorzata Mleko – dietetyk, psychodietetyk  

Literatura:

Ciborowska H., Rudnicka A., 2012. Dietetyka: żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

Grzymisławski M., Gawęcki J. (red.), 2010. Żywienie Człowieka Zdrowego i Chorego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Jarosz M., Rychlik E., 2010. Epidemia otyłości – jaka przyszłość nas czeka? Gastroenterologia Polska, 17, 1, 47-52

Kuśmider M., Grzych-Tuleja E., 2013. Epidemie XXI wieku – otyłość. Laboratorium, 3-3, 48-49

Sikorska-Wiśniewska G., 2007. Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 6,55, 71-80